Op het moment dat ik dit schrijf, is het op de kop af, twee weken geleden dat mijn mams is overleden. Ook al wist ik dat dit moment vroeg of laat zou komen, toch ben ik een soort van overrompeld en verrast. Geen idee of het normaal is, dat ik me overrompeld voel, maar ik weet wel dat het voor mij zo voelt. Er zijn volgens mij tal van boeken geschreven, over de (naderende) dood en rouwverwerking. Maar een draaiboek of voorschrift voor afscheid nemen, dat bestaat niet en dat is naar mijn mening, maar goed ook. Afscheid nemen is een heel persoonlijk iets en voor ieder mens anders. Afscheid nemen is iets, waar we vroeg of laat allemaal mee te maken krijgen. Het is als het ware een onderdeel van het leven.
Maar waarom wordt er, relatief gezien, zo weinig over gesproken?
We weten namelijk allemaal, dat we op een moment geboren zijn en dat er een dag komt, dat we overlijden. Ik weet dat er diverse richtingen zijn en dat het op diverse manieren kan worden ervaren. Maar in dit schrijven, neem ik de geboorte als begin en de dood als einde. De geboorte van een kind, wordt uitbundig gevierd met toeters, bellen, kraamcadeautjes, slingers, kaartjes en heel veel geknuffel. En ja, ook ik doe hier uitbundig aan mee. Sterker nog, ik juich het toe, want wat mij betreft mag het leven & nieuw leven, gevierd worden.
Snij je het onderwerp dood of sterven aan, dan wordt het in veel gevallen ineens stil en daalt er vaak een sombere sluier neer. Praten wordt ineens fluisteren en als het even kan, wordt er zo snel als mogelijk, van onderwerp veranderd. Zou het helpen en verschil kunnen maken, als we een onderwerp als de dood, bespreekbaar maken. Ja, net zo goed als we het in de schoolbanken en thuis hebben over voortplanting en anticonceptie, mag en kan een onderwerp als de dood, ook open en bespreekbaar zijn.
Ik ben Moluks/Nederlands, en ik ben met mijn vader en zus, in de Molukse gemeenschap en wijk opgegroeid. Binnen de Molukse gemeenschap, is het heel normaal dat je als kind wordt meegenomen, als familie of vrienden op sterven liggen of overleden zijn. Het is als het ware, een onderdeel van en bij het opgroeien. Zo leerde ik als kind al, dat de dood een onderdeel van het leven is. Dat geldt ook in bijvoorbeeld India, waar de dood een zichtbaar beeld is van en in het dagelijks leven, omdat crematie plaats vindt in de open lucht en/of op het water. Je zou je nu kunnen afvragen en zeggen, maar je schreef toch in het begin van dit schrijven dat je overrompeld was en verrast. Ja, dat klopt en daar heb je helemaal gelijk in. En ja, dat gevoel klopt ook nog steeds. Hoe dat kan, als je van kleins af aan al kennis hebt gemaakt met overlijden en de dood. Daar ga ik al schrijvende, denk ik beetje bij beetje achter komen.
Ik neem je als eerste mee, naar het overlijden en afscheid van mijn mams. Het is nog vers, ze is begin van de maand september overleden. Ik mocht haar bijna 2 1/2 jaar, heel dichtbij mij hebben en heb haar in die tijd bijna dagelijks mogen bezoeken. We hebben samen heel veel mogen delen en mee mogen maken, waaronder de voor ons allen bekende Corona periode. De laatste maanden was er steeds meer pijn en de kwaliteit van leven, zoals we dat in de volksmond noemen, ging hard achteruit. De medicatie ging beetje bij beetje omhoog en mams heeft het allemaal heel dapper en krachtig gedragen. En dan ineens is daar die dag. De dag dat ik, mijn oudste zoon en schoondochter bij mams op bezoek gingen. We werden apart geroepen en daar was het. Het onvermijdelijke bericht.
Ze is nu echt in haar laatste fase en stervende. Ze is moe, moe van het strijden en klaar om afscheid te nemen. Ik mocht deze laatste dagen bij haar zijn en waken, zoals we dat noemen. Een Molukse gewoonte waarin we met familie afstemmen dat er altijd iemand aanwezig is. Zo hoeft de persoon die komt te overlijden dit proces niet eenzaam te doorlopen. De nachten samen met mams doorbrengen, bij haar zijn tot haar laatste adem. Ik denk dat al deze momenten, groot & klein, een onderdeel zijn van het afscheid nemen. Er ging een andere deur voor haar open. Dankbaar en in alle rust mocht ik met haar meewandelen, tot mams klaar was om de deur te openen en gedag te zeggen tegen het leven dat zij met ons mocht delen. Die laatste adem, haar blik en de ogen die mij voor de laatste keer aankeken. Ik zal het nooit vergeten en draag dit met liefde in mijn hart.
Is dat afscheid nemen?
Van dag tot dag, stap voor stap richting een deur gaan. Een deur die voor de één opengaat en waar een ander achter blijft.
Terwijl ik dit schrijf, besef ik me donders goed dat een afscheid ook heel anders kan gaan. Het afscheid van mijn dierbare zus, kwam en sloeg in als een donderslag. Mijn lieve zus is overleden op 36-jarige leeftijd, door een noodlottig verkeersongeval. Ze ging na werktijd nog even een cadeautje kopen in de stad. Helaas is ze daar nooit aangekomen, omdat ze werd aangereden door een vrachtauto. Ik voel nu weer die zwaarte en hoor mezelf diep zuchten. Ja, dat is ook afscheid nemen, maar dan totaal onverwachts en totaal onvoorbereid. Ik zal jullie de details besparen, maar mijn wereld stond op dat moment stil en ik was totaal in shock. Nee, de woorden overrompelt en verrast, die kan ik in deze context niet gebruiken. Dat benadert bij lange na niet het gevoel.
Ik heb jullie nu meegenomen naar de dood en het overlijden van mijn mams en van mijn zus. Zijn die twee met elkaar te vergelijken? Is het één erger en het andere minder erg? Nee, zo zwart wit kan ik het niet stellen. Ik kan je uit mijn eigen ervaring, wel vertellen dat het anders is. Ieder overlijden en ieder afscheid is vrijwel uniek en persoonlijk. Ik kan nu zeggen, dat ik blij ben dat ik als kind al heb mogen leren, dat de dood bij het leven hoort. Heeft dit mij immuun gemaakt voor verdriet? Nee. Is de dood en afscheid nemen, daardoor makkelijker? Nee, anders zou ik niet overrompeld, verrast of zelfs in shock zijn.
Ik denk dat het antwoord even simpel, als gecompliceerd is. Dood, afscheid en rouwen, kan je niet regisseren. Hier komen gevoel, persoonlijke binding en emoties bij kijken en vragen, heel veel vragen
Zoals:
· Hoe moet ik hier mee omgaan?
· Hoe kom ik de dagen nog door?
· Hoe kan het dat de mensen buiten lachen, terwijl mijn wereld stil staat?
· Hoe kan en gaat het leven verder zonder jou?
Op sommige vragen komen antwoorden en sommige vragen blijven onbeantwoord. Geboorte en dood, blijven toch een wonderlijk mysterie en onderdeel van wat wij het leven noemen.
Ik weet dat ik het afscheid nemen en rouwen, op mijn manier en mijn tempo doe en heb gedaan. Het is een onderdeel van mijn leven, mijn ervaring geworden en het vormt mij tot wie ik ben.
Ik weet niet of ik het volgens de regels heb gedaan, maar ik weet dat de Liefde daar in ons midden is en was. Daar mocht en mag ik op vertrouwen. De gedeelde Liefde, die gedeelde herinneringen en momenten. Die lach, die traan, ze hebben ons eens verbonden en ze mogen er, voor altijd zijn. Ik koester ze en draag ze mee in mijn hart.
Heb jij wel eens afscheid genomen? Dan wens ik jou boven alles liefde toe. Neem alle tijd die je nodig hebt. Doe het op jouw manier en zoals het voor jou goed voelt. Wil je huilen, huil. Wil je lachen, lach. Wil je praten, praat. Wil je afleiding, pak je afleiding. Wil je stilte, pak je stilte. Maar wat je ook doet, doe het omdat het voor jou goed voelt.
Mijn motto en richtlijn daarin is:
Zolang je het met de juiste intenties doet, er geen bloed uitloopt, er geen gewonden vallen en je er mensen niet bewust of opzettelijk mee pijnigt. Dan is het goed, doe het en vertrouw op jouw gevoel.
Nusa Ina
Afscheid nemen en dan?